In elke groep van mensen is hiërarchie aanwezig. Dat voelen we ook allemaal, al is het maar subtiel. We kunnen als mens een vreemde groep binnen stappen en binnen een minuut weten wie er hoog in de hiërarchie staat en wie lager. Vaardigheid die we geërfd hebben van onze vroegste voorouders.
We weten direct: wie heeft veel invloed en moet je te vriend houden? Of wie heeft er veel invloed en ga je uitdagen? Afhankelijk van hoe jij je verhoudt met het thema hiërarchie. Persoonlijk ken ik beide neigingen… met allebei hun zonnige en schaduwkant.
Hiërarchie is een vies woord
Tenminste, dat lijken veel mensen zo te vinden. Er zijn maar weinig mensen die warme gevoelens krijgen bij begrippen als ‘hiërarchische organisatie’. Het woord alleen is al een beetje ingewikkeld….
Toch is hiërarchie erg helpend: het helpt om te sturen in een groep, conflicten op te lossen en besluiten te maken.
Maar ook dus een wat besmette term in het post-zelfsturing tijdperk. Ik merk dat veel leidinggevenden daardoor hun hiërarchische rol niet willen pakken als de situatie daar om vraagt, maar graag willen dat het team ‘er samen uit komt’. Mooie gedachte vanuit goede intentie, maar niet altijd zaligmakend. Bijvoorbeeld als er snelheid geboden is, het te onveilig is om het samen te doen (team nog niet volwassen genoeg) of er simpelweg teveel op het spel staat om het als een experiment bij het team te laten.
Of hiërarchie een vies woord is, wordt overigens sterk (of helemaal?) bepaald door je cultuur. In polderend en eigenwijs Nederland kun je hem wel invullen….
Je plek pakken als leider: hoe heb je dat (niet) geleerd?
Soms heb je ook gewoon een leidinggevende nodig die even een knoop doorhakt. Ook al vind die leidinggevende dat zelf lastig, of heeft hij/zij een andere voorkeursstijl.
Opvallend vaak blijkt uit coachgesprekken met hen dat zij een nare ervaring mee hebben gemaakt met een leidinggevende die misbruik maakte van hiërarchie. Logisch dat zij dat koste wat kost willen voorkomen hetzelfde te laten gebeuren. Zeker als het woord ‘macht’ in het spel komt. Ook heeft jouw verhouding met hiërarchie vaak te maken met welke plek je innam in jouw gezin van herkomst.
Veel leidinggevenden maken zich kleiner dan hun plek van ze vraagt. En dan werkt de hiërarchie niet meer: het team komt nog meer in de knel, onduidelijkheid, onveiligheid en gevoelens van onmacht groeien. Juist wat die leidinggevende met de goede intenties niet wilde!
Vele hiërarchieën tegelijk in 1 groep
Natuurlijk is hiërarchie gekoppeld aan functies zoals leidinggevende, directeur of ‘senior …..’. Maar er spelen veel meer hiërarchische principes tegelijkertijd. In het systemisch werk ook wel ordeningsprincipes genoemd. In 1 team kunnen deze hiërarchieën door elkaar lopen:
- Leeftijd: wie is het oudst en wie is het jongst?
- Jaren in dienst: wie werkt er het langst in de organisatie?
- Jaren in team: wie werkt er het langst in het team?
- Jaren in het vak: wie heeft het vak – eventueel voor verschillende organisaties – het vaakst uitgeoefend?
- Wie heeft het meeste ervaring of gevoel met de doelgroep/klant?
- Welk product/dienst is het belangrijkst voor de klant of het overleven van onze organisatie?
- Wie kan het makkelijkst mee in de beweging die het team nastreeft?
- Natuurlijk Leiderschap: naar wie luistert men ‘van nature’ het snelst? Charisma?
- Wie heeft het meeste potentieel/toekomst?
- Wie is het meest waardevol voor het team?
- Wie is het meest ‘vriendjes’ met de leidinggevende of de manager daarboven?
Als je iedereen voor elke hiërarchie op een rij zou zetten, krijgt je in mijn ervaring bijna elke keer een andere rij. Als je het al aandurft om het over de laatste (spannendste!) thema’s te hebben. Want geloof me, iedereen heeft er een mening over. En die wordt ook vaak besproken…. bij de koffieautomaat!
Bijna een wonder dat je in een team nog kan functioneren, vind je niet?
‘Gedoe’ kan aan hiërarchie liggen
Toch doen wij dat allemaal dagelijks, vaak zonder gedoe. We bewegen ons bewust – maar nog vaker onbewust – volgens deze hiërarchieën in een team. Als er ‘gedoe’ is in een team zonder duidelijk aanwijsbare oorzaak komt dat vaak doordat er verstoring is in de hiërarchie. Teamleden die – om welke reden dan ook – de bestaande hiërarchie proberen te omzeilen, een binnendoor weg nemen of de verhoudingen op scherp stellen. Vaak heimelijk, maar toch voelen andere teamleden dat direct en haarfijn. Overigens kan dat ‘gedoe’ ook aan andere zaken liggen, bijvoorbeeld aan systemische principes rondom ‘plek’, ‘uitwisseling’ of ‘oorsprong/bestemming’. Maar dat is voor een ander artikel.
Expliciet maken helpt
Verstoring in de hiërarchie is vrij eenvoudig zichtbaar te maken. Maar ook spannend, want die onbewuste hiërarchie wordt opeens zichtbaar en bespreekbaar. En zien we de hiërarchie dan wel hetzelfde? En hoe gaan we dan om met verschillende visies daarop?
Hoeveel opwinding daar aan de voorkant op zit, hoeveel opluchting en rust is er vaak na die oefening. Want maar al te vaak blijkt dat er iedereen de hiërarchie hetzelfde ervaart. Er blijken vaak helemaal geen verschillende beelden over te bestaan. Dat geeft rust en onderlinge verbondenheid.
“Hiërarchie is fijn”
Wel zijn er teamleden die de eerste paar seconden op een ‘verkeerde’ plek gaan staan, omdat ze innerlijk en/of in de praktijk vaak handelen vanaf die plek. Maar in de oefening voelen zij vaak dat die plek in de hiërarchie niet klopt. Ze ervaren juist op hun ‘goede’ plek hoe fijn het daar is. Ze hoeven zich niet groter/sterker voor te doen dan ze eigenlijk zijn, of dat het eigenlijk heel krachtig voelt als je wel wat meer op die bepalende plek staat. En dat het ook fijn is om vanaf die passende plek jouw collega’s in de ogen te kijken. Omdat iedereen voelt dat het klopt, dat het volgen van de juiste hiërarchie kracht geeft en fijn is in het dagelijks werk.
Als je gedoe wilt voorkomen
Geef hiërarchie wat meer credits. Het is een belangrijk sociaal ordeningsprincipe dat altijd actief is, dus ertegen verzetten heeft geen zin. Het wil graag helpend zijn, dus maak er gebruik van:
- Reflecteer op hoe jij je als persoon verhoudt tot het begrip hiërarchie en hoe jouw cultuur(en) van invloed zijn en waren op die verhouding
- Handel zelf vanuit de juiste plek in de hiërarchie. Niet hoger/lager, maar op de passende plek. Dat is goed voor jou en je collega’s.
- Maak hiërarchie bespreekbaar als je voelt dat er iets niet klopt. Dat kan ook heel goed in 1 op 1 gesprekken.
- Bepaal voor je privé: hoe is dan de ordening/hiërarchie van mensen/onderwerpen in je leven? Gezondheid, familie, relatie, werk, vrienden, hobby…? En klopt dat voor hoe jij je leven optimaal wilt leven?
Hopelijk helpt dit artikel je in je dagelijks bewustzijn in je werk en privé. Bij vragen, weet me te vinden.
Klik hier voor:
